Đóng vai trò quan trọng trong công tác này chính là đội ngũ cán bộ Khuyến nông – những người trực tiếp hướng dẫn, hỗ trợ và đồng hành cùng nông dân trong suốt quá trình chăm sóc và bảo vệ đàn vật nuôi.

Chăn nuôi ngày càng phát triển, số lượng vật nuôi tăng lên, môi trường càng trở nên ô nhiễm, đồng thời sự vận chuyển vật nuôi giữa các vùng, giữa các quốc gia (không kiểm dịch hoặc kiểm dịch không đầy đủ) đã làm gia tăng dịch bệnh. Trong những năm gần đây tình hình dịch bệnh xảy ra ngày càng nhiều và phức tạp, một số bệnh xảy ra gây thiệt hại lớn cho người chăn nuôi như bệnh Cúm gia cầm, bệnh Lở mồm long móng, bệnh Rối loạn sinh sản và hô hấp ở lợn (tai xanh)…Do đó, công tác quản lý dịch bệnh cho đàn vật nuôi trở nên rất quan trọng, quyết định tới hiệu quả chăn nuôi. Sử dụng vắc xin để chủ động phòng chống dịch bệnh cho đàn vật nuôi được xem là một trong những biện pháp hiệu quả và ít tốn kém hơn cho người chăn nuôi.

Vắc xin là chế phẩm sinh học chứa các mầm bệnh đã bị làm yếu hay làm chết đi (không có khả năng gây bệnh). Sau khi tiêm vào cơ thể chế phẩm này mới kích thích cơ thể sinh ra kháng thể đặc hiệu chống lại mầm bệnh (còn gọi là miễn dịch). Trong vắc xin có 2 thành phần:

+ Kháng nguyên (là thành phần chủ yếu): gồm có một hoặc một số mầm bệnh đã bị giết chết hoặc làm yếu đi.

+ Chất bổ trợ: gồm hóa chất để giết mầm bệnh và hóa chất để giữ kháng nguyên ổn định hoặc tồn tại lâu trong cơ thể, tăng hiệu lực và thời gian miễn dịch ở vật nuôi.

Mỗi loại vắc xin đều có những đặc thù riêng, hiệu quả và thời gian miễn dịch phụ thuộc rất nhiều vào người sử dụng vắc xin. Nếu quản lý và sử dụng đúng quy trình kỹ thuật sẽ đảm bảo thời gian miễn dịch kéo dài và an toàn, ngược lại sẽ làm giảm khả năng tạo miễn dịch của vắc xin. Do đó, khi sử dụng vắc xin người chăn nuôi cần lưu ý một số vấn đề sau:

Bảo quản vắc xin

Một trong những nhiệm vụ trọng tâm của cán bộ Khuyến nông là hướng dẫn người chăn nuôi cách bảo quản vắc xin đúng kỹ thuật. Vắc xin thú y là chế phẩm sinh học rất nhạy cảm với nhiệt độ, ánh sáng và môi trường, nếu bảo quản không đúng sẽ làm giảm hoặc mất tác dụng. Cán bộ Khuyến nông phổ biến đến người dân các kiến thức về:

- Vắc xin phải được bảo quản ở nhiệt độ thích hợp: ở < 0⁰ C, đối với vắc xin sống, từ 2 - 8⁰ C đối với vắc xin chết; nên sử dụng riêng tủ bảo quản vắc xin, vệ sinh sát trùng định kỳ tủ nhằm duy trì trạng thái vô trùng.

- Khi vận chuyển, cần giữ vắc xin trong điều kiện dâm mát, tránh ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp. Nếu vận chuyển xa nên có hộp xốp, phích đá để bảo quản, nếu gần thì bảo quản bằng túi nilông tối màu và đá giữ lạnh.

Sử dụng vắc xin

Bên cạnh bảo quản, sử dụng vắc xin đúng kỹ thuật cũng là nội dung được cán bộ Khuyến nông chú trọng hướng dẫn. Thông qua các lớp tập huấn, họ truyền đạt cho người dân. Khi dùng vắc xin cần phải thực hiện theo đúng những nguyên tắc sau:

- Đối tượng cần phòng bệnh

+ Thực hiện phòng bệnh hàng năm đối với những vùng có ổ dịch cũ, vùng có nhiều bệnh truyền nhiễm phát sinh theo mùa.

+ Ở những nơi chưa có dịch chỉ nên dùng vắc xin chết.

+ Nên phòng bệnh cho vật nuôi 15 – 20 ngày trước khi vận chuyển đi xa và sau 20 – 30 ngày trong trường hợp nhập vật nuôi từ nơi khác về.

+ Vắc xin phòng bệnh nào thì thường chỉ phòng được loại bệnh đó, không phòng được bệnh khác.

- Hiệu lực của vắc xin

+ Tình trạng sức khỏe của vật nuôi sẽ ảnh hưởng tới hiệu lực của vắc xin. Chỉ phòng bệnh khi vật nuôi có thể trạng khỏe mạnh vì lúc đó vật nuôi mới có khả năng đáp ứng miễn dịch cao.

+ Một số trường hợp khi dùng vắc xin cho những con có thể trạng tốt nhưng khả năng đáp ứng miễn dịch của những con đó vẫn kém.

- Thời gian có tác dụngcủa vắc xin    

Tùy loại vắc xin, thời gian cơ thể sẽ tạo được miễn dịch sau khi dùng vắc xin là khác nhau. Trong thời gian đầu, vật nuôi chưa có miễn dịch đầy đủ nên vẫn có thể mắc bệnh và phát bệnh. Hiện tượng này có thể dẫn đến những nhận định sai lầm vì cho rằng vắc xin không có hiệu lực, vắc xin gây ra phản ứng hoặc vắc xin gây bệnh. 

- Liều sử dụng    

Cần sử dụng vắc xin (cho uống, nhỏ mắt hoặc tiêm) đúng theo chỉ định của nhà sản xuất. Đối với vắc xin virus nhược độc thường dùng liều giống nhau cho các lứa tuổi ở động vật, còn đối với vắc xin vi khuẩn phải dùng theo thể trọng hay theo tuổi mà cho các liều khác nhau.

- Số lần dùng    

Tuỳ loại vắc xin, động vật cảm nhiễm và tình hình dịch tễ mà số lần sử dụng khác nhau, có loại chỉ dùng 1 lần đã đủ miễn dịch cho con vật, một số vắc xin cần được dùng nhắc lại nhiều lần (theo hướng dẫn sử dụng).

- Kết hợp vắc xin    

Một số vắc xin có thể dùng kết hợp, bằng cách tiêm cùng lúc ở các vị trí khác nhau với những liều quy định. Như vậy động vật sẽ tạo được miễn dịch với nhiều bệnh trong cùng một thời điểm mà không gây những phản ứng ảnh hưởng đến sức khỏe. Một số vắc xin chết không được dùng chung bơm tiêm với các loại vắc xin sống nhược độc.

- Kiểm tra lọ vắc xin trước khi sử dụng

+ Thông tin trên nhãn: tên vắc xin, số lô, số liều sử dụng, ngày sản xuất, số kiểm nghiệm xuất xưởng, thời hạn sử dụng, quy cách bảo quản.

+ Những hư hỏng trong lọ vắc xin: nút: chặt hay lỏng, nguyên vẹn hay bị rách, tình trạng lớp sáp phủ bên ngoài. Lọ thủy tinh có bị rạn nứt không
          + Tình trạng vắc xin trong lọ: màu sắc, kết cấu, có bị vón không, có vật lạ trong lọ không, khi lắc lọ vắc xin có tạo thành dung dịch đồng nhất hay vẫn chia thành 2 lớp (nếu vẫn chia thành 2 lớp là đã bị hư hỏng).

- Thao tác khi sử dụng vắc xin

+ Khử trùng các dụng cụ dùng để đựng, pha chế vắc xin bằng cách hấp hoặc luộc, sau đó rửa bằng nước sạch (nước đã sôi để nguội). Không được rửa bằng thuốc sát trùng.

+ Sát trùng bằng cồn 70^o: tay người thực hiện, vùng da được tiêm, nút cao su của lọ chứa vắc xin.

+ Trong lúc tiêm phòng cần tránh ánh nắng mặt trời vì có thể làm hư hỏng vắc xin (nhất là vắc xin sống nhược độc). 

1.3. Những vấn đề cần lưu ý khi sử dụng vắc xin

a. Đường đưa vắc xin

- Tiêm dưới da: vắc xin Newcatle, vắc xin dịch tả vịt, vắc xin tụ huyết trùng keo phèn...

- Tiêm bắp thịt: vắc xin được tiêm vào trong cơ thường được hấp thu vào trong máu nhanh hơn so với tiêm dưới da. Để tránh trào thuốc ra ngoài từ vị trí tiêm, nên kéo da qua một bên trước khi đâm kim.

Vị trí tiêm trên gia súc thường là bắp thịt ở đùi, trên gia cầm là sau gáy, vị trí 1/3 giáp thân, cơ cánh, cơ ức.

- Phun sương, nhỏ mắt, mũi, miệng: vắc xin Laxota, Gumboro, IB,… phòng bệnh cho gà.

b.Phản ứng sau khi dùng vắc xin

- Sau khi dùng vắc xin, vật nuôi có thể bị phản ứng do: các chất phụ trợ trong vắc xin, cơ thể đang nung bệnh... Phản ứng cục bộ tại chổ tiêm là sưng, nóng, đau… nhưng sau một thời gian phản ứng này sẽ mất. Khi có phản ứng cục bộ cần xử lý bằng cách chườm nước nóng tại vị trí tiêm. Trường hợp nơi tiêm bị nhiễm trùng gây apxe mủ thì phải điều trị bằng kháng sinh.

- Tiêm vắc xin còn có thể gây phản ứng dị ứng (phản ứng xảy ra nhanh sau khi tiêm). Vật nuôi thể hiện: sốt, run rẩy, nôn mửa, thở gấp, nổi mẩn trên mặt da (thường gặp ở lợn). Nếu phản ứng ở mức độ nhẹ thì sau một thời gian sẽ hết, nếu phản ứng ở mức độ nặng thì vật nuôi có thể bị chết. Khi có hiện tượng dị ứng nên sử dụng các loại thuốc chống Histamin như: Dimadron, Epharin, Phenergan, Adrenalin.

c. Sử lý vắc xin thừa

Sau khi dùng vắc xin nhược độc cho vật nuôi, tất cả vắc xin thừa cần tập trung lại và tiêu hủy (dùng nhiệt hoặc hóa chất), các dụng cụ tiêm hoặc nhỏ văc xin phải rửa sạch và sát trùng ngay.

Cán bộ Khuyến nông không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn là cầu nối giữa chính quyền, cơ quan chuyên môn với người dân. Họ phối hợp tổ chức các đợt tiêm phòng tập trung, giám sát tỷ lệ tiêm, và đặc biệt là vận động người dân chủ động tiêm phòng định kỳ, không chủ quan với dịch bệnh.

Với sự hỗ trợ của cán bộ Khuyến nông, nhiều địa phương đã thực hiện tốt công tác phòng dịch, giảm thiểu thiệt hại trong chăn nuôi và nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của vắc xin trong bảo vệ sức khỏe vật nuôi

Cán bộ Khuyến nông là lực lượng nòng cốt, góp phần quan trọng vào việc nâng cao hiệu quả sử dụng vắc xin thú y, giúp người chăn nuôi chủ động phòng bệnh, phát triển sản xuất theo hướng an toàn và hiệu quả. Việc tiếp tục bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng truyền thông và hỗ trợ tại cơ sở sẽ giúp đội ngũ cán bộ Khuyến nông ngày càng phát huy tốt vai trò của mình trong công tác khuyến nông hiện đại.